Gerrit en Wilma Vogels, de eerste bewoners in het project Maksent (foto Peter van Beek).
Burgers nemen initiatief op platteland
Ouder worden op het platteland, kan dat? Zijn er wel voldoende voorzieningen? Zijn er mensen die zorg kunnen bieden? Ja, want burgers nemen zelf het initiatief om voorzieningen te regelen. Ze krijgen het voor elkaar door slimme samenwerkingen en gebruik te maken van de kansen die het platteland biedt. Wim G. Kromwijk schrijft eerst over de kansen (en zijn betrokkenheid) in de agrarische sector, waarna gasthoofdredacteur Yvonne Witter drie opvallende voorbeelden laat zien.
Erfdelen in veel varianten
In het Jaar van de Boerderij 2003 was het concept Wonen van Senioren op Boerderijen heel vernieuwend. Met steun van het VSBfonds mocht ik die nieuwe woonvariant drie jaar lang aanjagen. Een periode met niet alleen veel publiciteit, maar ook tegenwerking. De politiek was nog niet zover en maakte met de Wet ruimtelijke ordening initiatieven rond meervoudige bewoning van boerderijen buiten de bebouwde kom vrijwel onmogelijk. Een boerderij opsplitsen in twee woningen was ongeveer het maximaal mogelijke.
Zelf ben ik geboren op een boerderij en hield ik het vertrouwen dat de uitdrukking ‘Wie zaait zal oogsten’ positief kan uitpakken. Inmiddels kent Erfdelen tegenwoordig heel veel varianten: meergeneratieprojecten, clusters van tiny houses, woonboerderijen, woonzorgboerderijen, clusters met seniorenchalets voor cirkelgroepen, clusters van chalets gecombineerd met starterswoningen voor migranten, clusters gecombineerd met kleinschalige landbouw en of een voedselbos, enzovoorts.
Belangstelling buitengebied groot
Regelmatig valt te lezen dat flinke aantallen senioren, maar ook jongere generaties, inmiddels grote belangstelling hebben voor de rust van het buitengebied. Als het volkshuisvesters lukt om meer senioren te verleiden om te verhuizen naar woningen in het buitengebied (desnoods met een verhuispremie), is het een prettige bijkomstigheid dat er direct eengezinswoningen vrijkomen voor doorstroming.
Zo geldt ook dat volkshuisvesters starters veel sneller aan een woning kunnen helpen, als die starters graag in een tiny house in het buitengebied willen wonen. Gemeenten kunnen namelijk met een tijdelijke ontheffing de bouwstroom voor erfdelen behoorlijk versnellen. Ontheffing van het bestemmingsplan is voor een periode van vijftien jaar mogelijk door een ‘vergunning met afwijking’ te verlenen. Ook veel senioren kunnen zo voor een periode van vijftien jaar doorstromen naar een door hen gewenste woonvorm. Tegelijkertijd kan de tijd benut worden om voor de tijdelijk bewoonde locaties een definitieve bestemming te vinden. Het is ook niet erg dat die definitieve invulling een aantal jaren op zich laat wachten, want ondertussen draagt de tijdelijke oplossing flink bij aan doorstroming en dat verkleint het woningtekort.
Mes snijdt aan twee kanten
Het mes snijdt voor de overheid aan twee kanten als boerderijen, die vanwege het stikstofbeleid uitgekocht worden, omgetoverd kunnen worden tot woninglocaties. Sterker: als boeren zelf het initiatief nemen, kan de transformatie van hun bedrijfsconcept soms zelfs al rendabel zijn zonder ‘woeste uitkoop’. Dat is dan ook veel minder ingrijpend dan een bedrijfsbeëindiging.
Als buurtschappen ook zelf actief zoeken naar kleine bouwvlekjes voor erfdelen, wordt substantieel bijgedragen aan de regionale huisvestingsopdracht. Buurten zullen in de nabije toekomst een grotere rol gaan spelen in community care. Welzijn en zorg gaan weer vaker op een kleinschaliger niveau georganiseerd worden, waarbij buurtbewoners gemakkelijker naar elkaar kunnen omkijken. Dat is noodzakelijk om de zorg in Nederland betaalbaar te houden en voldoende aandacht te bieden aan de groeiende groep zorgbehoevende senioren en de groeiende groep mensen met Alzheimer (nu al 300.000). Als mensen aandacht krijgen binnen hun bestaande netwerk of buurt, is er minder vraag naar professionele zorg. Cirkelgroepen zullen in dat kader ook een belangrijke nieuwe woonvariant worden.
Meer info: LaCoTA Netwerk Groen Wonen
In Staphorst werden van oudsher veel boerderijen op hetzelfde erf gebouwd.
Maksent, Nistelrode
Er komt de komende jaren behoorlijk wat agrarisch vastgoed leeg te staan. Dat biedt kansen voor bijzondere woonprojecten, zoals Maksent in Nistelrode.
Marion en Toine de Mol hadden een varkensboerderij in het Brabantse Nistelrode, maar zagen er geen toekomst in. In 2014 kwamen ze op het idee om er een sociaal woonerf van te maken. Op de plek van de lege varkensstallen maakten ze acht levensloopbestendige ‘schuurwoningen’ in de stijl van de oude stallen. De woningen zijn huurwoningen in het middensegment en bedoeld voor senioren. Sinds 2019 is het woonproject Maksent een feit. Alle woningen hebben een eigen terras en deze terrassen grenzen allemaal aan een gezamenlijke binnentuin. Er is een jeu-de-boulesbaan, een groentetuin en een dierenweide. De bewoners kijken naar elkaar om; op ongedwongen wijze. Voorzieningen als een supermarkt en bushalte zijn in de buurt.
Vriendenerf, Olst
Steeds meer senioren hebben belangstelling voor een vorm van gemeenschappelijk wonen. Het vinden van een locatie is niet eenvoudig. Deze senioren kwamen in Olst uit.
In Olst wonen sinds 2017 ruim 21 senioren in de actieve woongemeenschap Vriendenerf. Een aantal van hen had zo’n vijf jaar eerder het initiatief genomen om een kleinschalig woonproject te realiseren. Het werden uiteindelijk twaalf geschakelde koophuizen op een ruim erf. Bij de ontwikkeling ervan werkte men als opdrachtgever nauw samen met een bouwbedrijf en de architect. Leidend daarbij waren uitgangspunten als levensloopbestendig, duurzaam en energiezuinig. De tuin en moestuin zijn gemeenschappelijk, maar ook zijn er enkele gebouwen in bezit van het collectief. Zo is er een gebouw met logeerkamer waar men koffie drinkt, feest viert, film kijkt en spelletjes doet. Verder heeft men een gezamenlijke fietsenschuur, klusruimte en tuinschuur. Men woont er, hoewel zelfstandig, in nabuurschap en met veel plezier samen. Tip: op 21 maart 2024 organiseert ZorgSaamWonen een excursie naar drie woonprojecten in Olstergaard (Vriendenerf, Aardehuis, Grijs en Groen Wonen).
De Woongaard, Serooskerke
Burgerinitiatieven hebben vaak een scherp oog voor duurzaamheid. Zij delen voorzieningen en kiezen voor duurzame materialen. Ook in sociaal opzicht zijn ze duurzaam, zoals goed naar elkaar omkijken en het samenwonen met meerdere generaties, zoals in de Zeeuwse meergeneratiewoongemeenschap Woongaard (Serooskerke).
In de Woongaard woont jong en oud samen. In een oude perenboomgaard wonen 46 volwassenen en 18 jongeren samen in 25 koopwoningen. De woningen zijn biobased gebouwd en er is gebruikgemaakt van lokaal beschikbare grondstoffen. Ze zijn ook energieneutraal. De bewoners hebben met architectenbureau ARCHI3O samengewerkt en de individuele wensen besproken. De woningen zijn energieneutraal. Het is een CPO-project (Collectief Particulier Opdrachtgeverschap) dat niet van vandaag op morgen tot stand kwam. De initiatiefnemers hebben een lange adem moeten hebben, maar wonen er nu met veel plezier. Zij hebben nog veel plannen, en zouden graag een voedselbos willen aanleggen en auto’s gaan delen.