
START-Ivry: wonen van binnenuit herdefiniëren
“Wonen is meer dienend aan de logica van de ontwikkelaar dan aan de realiteit van het dagelijks leven.” Daarom wil architect Beatriz Ramo (STAR strategies + architecture) met het project START-Ivry het wonen van binnenuit herdefiniëren.
Bron: STAR strategies + architecture; tekst: Beatriz Ramo López de Angulo; beeld: Nicolas Grosmond
Dit is de kern van de boodschap van Beatriz Ramo om onze wooncultuur te herdefiniëren: een nieuwe generatie sociale en particuliere woningen creëren, waarbij de woning zich aanpast aan haar bewoners en niet andersom. Het project verwerpt de heersende standaardisering van de woningproductie en reageert op de toenemende diversiteit van hedendaagse leefstijlen. Het herdefinieert het wonen van binnenuit, dus vanuit de bewoner, en herstelt de centrale rol van de plattegrond. Door te beginnen met de architectuur keert Ramo op gewaagde wijze het conventionele proces om. Eerst wordt de architect gekozen, pas daarna worden ontwikkelaars uitgenodigd om mee te dingen naar de opdracht. “Dat is een duidelijke paradigmaverschuiving”, aldus Ramo.
- START staat voor Social, Transformable, Affordable and Resilient Typologies, aldus Ramo: woonoplossingen die inspelen op het hedendaagse leven.
Manifest en bewijs
“Ivry-sur-Seine”, begint Ramo, “ten zuidoosten van Parijs, is een stad die historisch verbonden is met architectonische innovatie. Daar opent START de weg voor een nieuwe cyclus van woonexperimenten. START is tegelijk manifest en bewijs: het toont aan dat veel betere woningen mogelijk zijn zonder dat er grotere oppervlaktes nodig zijn en dat binnen de uiterst beperkte budgetten. Een baanbrekend project. Een voorhoede.
Op deze plek, waar de Seine en de Marne samenkomen, staan de vijf START-gebouwen op een uitzonderlijke locatie. Ze vormen een nieuwe stedelijke skyline voor de stad en omvatten 288 woningen voor sociale huisvesting, middenhuur en vrije sector. Met deze nieuwe aanpak wil ik huishoudens en huisvesting met elkaar verzoenen, ook omdat de pluriforme samenleving nu wordt geconfronteerd met gestandaardiseerde plannen.
Huishoudens en woningen hebben zich volgens volledig verschillende logica’s ontwikkeld, waardoor een paradoxale mismatch is ontstaan tussen de ruimtes en de mensen die erin leven. Zo zijn huishoudens extreem divers geworden met éénoudergezinnen, samengestelde gezinnen, werkloze jongeren, ouderen die hulp nodig hebben, niet-familiale samenlevingsvormen, thuiswerkers en ‘boemerang-kinderen’. Het wonen zelf is daarentegen een andere weg gegaan: gestandaardiseerd door cijfers en regelgeving en meer dienend aan de logica van de ontwikkelaar dan aan de realiteit van het dagelijkse leven. Achter aantrekkelijke gevels gaan binnen vaak armoedige ambities schuil.
Aanpassingen
De hedendaagse samenleving, met al haar tegenstrijdigheden en diversiteit, laat zich niet vatten in de uniformiteit van een gestandaardiseerd plan. START bouwt voort op deze rijkdom: een project dat is geconcipieerd vanuit de bewoners en hun leefwijzen, zodat deze woningen zijn toegesneden op hun omstandigheden en zich kunnen aanpassen aan veranderingen in het leven. Woningen die worden vergroot in afwachting van een kind; een keuken die wordt verplaatst om een extra slaapkamer te maken; kinderkamers die worden omgevormd tot een verhuurbare studio; een naastgelegen woning die wordt aangekocht om de bestaande uit te breiden. Zelfs in de oorspronkelijke staat is de woning al geschikt voor uiteenlopende gebruikers en situaties. In dit project is het de woning die zich aanpast aan de bewoners, niet andersom. De START-principes
Het project omvat een breed palet aan typologieën en oplossingen, van studio’s tot vijfkamerwoningen, inclusief vele tussenvormen (‘bonus’, ‘plus’). Het model is opgebouwd rond drie complementaire sets van principes:
- 10 Principes van Aanpasbaarheid Deze garanderen flexibiliteit en veerkracht van de woningen door de tijd heen. Voorbeelden zijn grote deelbare woningen, ‘plus’-werknissen die vooral éénoudergezinnen of thuiswerkers bedienen, modulaire woonkamers en super aanpasbare driekamerwoningen ontworpen voor allerlei vormen van samenleven.
- 8 Principes van Kwaliteit Zoals natuurlijk verlichte keukens en badkamers, maximale bergruimte, of het minimaliseren dan wel activeren van gangen.
- 10 Principes voor een Goede Toren Deze leggen de voorwaarden vast voor een positieve, gewenste dichtheid die goed in de context past, inclusief kwalitatieve verkeersruimten, gedeelde ruimtes en terrassen, en allen met rijke verbinding met zowel de grond als de lucht.

Binnenwereld bepaalt gebouw
De geometrie van de volumes, het ritme van de ramen en de kleuraccenten zijn cruciale bouwstenen van de identiteit van START. Allen komen ze voort uit de binnenwereld van een gebouw. Wat er binnen aanwezig is, vormt de rijkdom van de buitenkant, niet andersom. Het resultaat is een levendige architectuur, waarin vorm, gebruik en betekenis onafscheidelijk zijn. Een architectuur die het gewone in het buitengewone verandert.
De geometrie staat in dienst van de woningen: de woonkwaliteit bepaalt de diepte van de volumes. Door de uitzonderlijk slanke vormen - slechts 14 meter diep voor gebouwen tot 56 meter hoog - bieden de torens een maximum aan typologische variëteit, daglicht, ventilatie en uitzicht. Negentig procent van de woningen geniet van een dubbele of driedubbele oriëntatie, waarbij de meeste woningen uitzicht hebben op de Seine of de Marne. Elke toren is opgebouwd uit drie verschillende delen, die drie verschillende blikvelden bieden: straat, stad en lucht. Op de zevende verdieping brengen gemeenschappelijke ruimtes, turquoise gekleurd, een horizontaal ritme in de verticaliteit.
De gevels volgen geen rigide raster. Ramen, balkons en loggia’s worden zodanig gesitueerd dat ze het huishoudelijk gebruik faciliteren; van bergruimte tot andere flexibele oplossingen. Wat misschien wanordelijk lijkt, wordt de architecturale expressie van het leven; een spiegel van het leven van de bewoners: soms voorspelbaar, soms onvoorspelbaar.
De verschillende kleuraccenten fungeren als een architecturale code, met een palet dat de interne functies onthult: van typologie-gecodeerde deuren tot raamstijlen die hun kleur krijgen naar gelang de functie erachter. De belangrijkste gevelafwerkingen - ruw beton en rode verf - verwijzen voorts naar de architectuurgeschiedenis van Ivry, in het bijzonder de emblematische gebouwen van beton en baksteen.
Programma
Het programma omvat 288 woningen - tot 350 in geval van toekomstige opsplitsingen - waarvan de helft koopwoningen, 34 procent sociale woningen en de rest middenhuur. Twee van de vijf torens zijn gemengd, met zelfs verschillende woonregimes aan dezelfde gang. Dat is een configuratie die zelden voorkomt in Frankrijk, maar die START heeft gekozen om hier te introduceren.
Alle START-woningen - particulier, sociaal en middenhuur - delen gemeenschappelijke ruimtes op de bovenste verdiepingen, waaronder multifunctionele ruimtes en logeerkamers, evenals meer dan 2.000 m² gemeenschappelijke terrassen verspreid over verschillende lagen.
De vijf torens bieden verder ruimte aan een plint met veertien flexibele commerciële units. Deze creëren een levendig knooppunt op het raakvlak van verschillende belangrijke voorzieningen in de stedelijke herontwikkelingszone. Restaurants, sportscholen, bakkers, apotheken, supermarkten en kappers zijn ingepland om zowel bewoners als de bredere buurt te bedienen.
START creëert verder 2.600 vierkante meter aan nieuwe openbare ruimte op maaiveldniveau: een centraal plein aan de Seine en twee voetgangerspassages die de commerciële plint doorkruisen, het plein verbinden met de hoofdlaan en zichtlijnen openen naar de iconische kabelbrug over de Seine. Duurzaamheid
START realiseert een 20 procent lagere energieconsumptie dan de huidige normen. Voor zowel structuur als gevels wordt 20 procent koolstofarm beton gebruikt, waardoor materiaalgebruik en de embedded CO₂ worden verminderd. De verwarming wordt geleverd met behulp van geothermie. START wil echter veel verder dan actuele milieuprestaties. Een gebouw kan anno 2025 weliswaar ‘groene’ certificeringen verkrijgen, maar toch niet voldoen aan de realiteit van het hedendaagse leven. START herintroduceert een dimensie die vaak vergeten wordt in duurzaamheidsdebatten: de bewoner en zijn veranderende ruimtelijke behoeften.
De huidige obsessie met labels maakt niet-meetbare kwesties ondergeschikt: een volwassen kind dat terugkeert naar huis, een inwonende mantelzorger, lege slaapkamers na het vertrek van kinderen, de moeilijkheden van een alleenstaande ouder, een scheiding, een samengesteld gezin, thuiswerk, noem maar op. Wonen moet zich aanpassen aan deze reële situaties om echt duurzaam te zijn.
START plaatst daarom de bewoner centraal in het ontwerp en integreert sociale en economische dimensies in duurzaamheid. Zoals deelbare woningen, super-aanpasbare huizen en ‘plus’- of ‘bonus’-typologieën. Een deelbare woning (≥ 3 slaapkamers) belichaamt bijvoorbeeld alle drie de pijlers:
– sociaal: past zich aan veranderende ruimtelijke behoeften van huishoudens aan;
– ecologisch: creëert een nieuwe woning zonder extra grondstoffen te verbruiken;
– economisch: genereert extra inkomen via verhuur of verkoop van de nieuwe unit.
‘Het programma werd dus niet geschreven door de ontwikkelaar, maar door de architect’

Omgekeerde methode
START-Ivry gaat in tegen de heersende conventies en ontstond dankzij een baanbrekend proces - de omgekeerde methode (Inverse Method) - ontwikkeld door de grondbeheerder (namens de gemeente) en samen met de architect verder uitgewerkt. In tegenstelling tot de standaardpraktijk werd eerst de architect geselecteerd - op basis van een methodologisch voorstel in plaats van visuele renders - waarna ontwikkelaars mochten concurreren op basis van het project van de architect. Het programma werd dus niet geschreven door de ontwikkelaar, maar door de architect.
Alle betrokken partijen, grondbeheerder, architect, gemeente, stedenbouwkundigen, toekomstige ontwikkelaars (met aannemers en adviseurs) werden gedurende acht maanden samengebracht in maandelijkse ontwerpateliers rond één gemeenschappelijk project. Alle aspecten werden gezamenlijk besproken: ontwerp, bouw, beheer, leefwijzen...
De winnende ontwikkelaar werd geselecteerd op basis van zijn vermogen om zich aan te passen aan het project van de architect. Het contract van de architect werd overgedragen, terwijl de grondbeheerder een actieve rol behield om de continuïteit te waarborgen, de ontwerpprincipes in de verkoopovereenkomst te verankeren en de centrale rol van de architect te beschermen. Zonder deze Inverse Method had START simpelweg niet kunnen bestaan.
Pionier
START-Ivry is onderdeel van een rijke traditie van stedelijke experimenten die zich altijd sterk maakten voor ambitieuze, publieke architectuur als instrument voor maatschappelijke transformatie. In deze context konden visionaire woningprojecten ontstaan, denk aan het werk van Jean Renaudie en Renée Gailhoustet. Met START wordt die steun voor innovatieve woonproducten voortgezet.
Deze traditie leidde tot de ambitie om een baanbrekend project te organiseren dat, door een fundamentele herziening van het ontwerpproces en minutieuze aandacht voor de plattegronden, nieuwe oplossingen voor wonen zou voorstellen. Opmerkelijk daarbij is tot slot dat Ivry-sur-Seine sinds 1925 bijna onafgebroken wordt bestuurd door de Franse Communistische Partij, die een prijsreguleringsbeleid voert met ‘gecontroleerde prijzen’, waardoor een breed scala aan huishoudens toegang krijgt tot kwalitatief hoogstaande woningen in een anders ontoegankelijke markt.”
START-Ivry
- Ivry-sur-Seine, regio Paris
- 2015 – 2025 (afronding gaande)
- Programma: 22,863 m² bvo, incl. 19,701 m² woningen (≈53% koop, ≈33% sociale huur, ≈13.5% middenhuur) – 288 woningen (tot 350 na mogelijke splitsing); 3,163 m² bvo retail; 2,600 m² openbare ruimte begane grond; 2,000 m² buiten ruimte o[ hoger verdiepingen.
- Architect: Beatriz Ramo / STAR strategies + architecture (auteur: Beatriz Ramo López de Angulo; project lead: Danae Zachariaki; team: Efraín Pérez Del Barrio, Ivan Guerrero, Geoffrey Clamour, Syeva Roest, Javier Cuartero, Bittor Arrillaga, Maria Castillo, Iris Ramas, Marc Coma).
- Landschap/openbare ruimte: Bernd Upmeyer / BOARD, Bureau of Architecture, Research and Design.
- Ontwikkelaar: SADEV 94 (fase 1); SOGEPROM Réalisations (fase 2).
Prijzen (o.a.)
LOOP Design Awards 2025 Categorieën Social Architecture, Multi-Unit Housing, Landscape – Public Design, Landscape- Rooftop Design
AZ Awards 2025 (jury- en publieksprijzen) AZURE magazine, categorie Urban Design - Built Developments
RTF Rethinking the Future Awards 2025 Categorie Woman in Construction
A+Awards 2025 (speciale vermelding) Architizer, categorie Affordable Housing
DNA Paris Design Awards 2025 Categorie Housing
Trophées de la Construction 2025 Batiactu Reader’s Award
Houzee Awards 2025 (platinum) Architecture Collection, categorieën Social Housing, Affordable Housing Accessible and Inclusive Housing, Multi-Family Housing, Urban Landscape Design en Courtyard & Patio Design
Nominaties (o.a.)
AHA Architecture Hunter Awards 2025 (finalist) Architecture Hunter magazine, categorieën Social Housing, High Rise building en Public & Urban Design
BCIA British Construction & Infrastructure Awards 2025 (finalist) New Civil Engineer magazine, categorie International project
Matilde Baffa Ugo Rivolta Europese Prijs 2025 (finalist) Categorie Sociale Huisvesting
AMA Architecture Madrid Awards 2025 (finalist) Categorie Professional Award
